पथटाईम्स

वातावरणीय सेवाको भुक्तानी ​के हो ?

• हरि देवकोटा 

विश्वमा बढ्दो प्राकृतिक श्रोतको दोहन र विनाशसँगै त्यसको संरक्षण र सम्वद्र्धन सम्बन्धी बिभिन्न छलफल तथा अवधारणा समेत विकास भएका छन् । यी विभिन्न सवालहरुमध्ये हाल नेपालमा पनि वातावरणीय सेवाको भुक्तानी (PES) को सवाल नीतिगत रुपमा चर्चामा छ ।

प्राकृतिक श्रोत संरक्षणको क्षेत्रमा काम गर्ने संस्थाहरुले यस अवधारणामा काम गर्न थालेका छन् । त्यसो त वन तथा भू संरक्षण मन्त्रालयले यसबारे नीति  वनाउने काम सुरु गरिसकेको जनाएको छ । 

के हो वातावरणीय सेवाको भुक्तानी ?

सामान्य अर्थमा भन्दा वातावरणीय सेवाको भुक्तानी भन्नाले तल्लो तटीय क्षेत्रमा वसोवास गर्नेहरुले उपल्लो तटीय क्षेत्रका वासिन्दालाई वातावरण संरक्षण र व्यवस्थापन गरेवापत दिने भुक्तानी भन्ने बुझिन्छ । अर्थात माथिल्लो क्षेत्रमा बस्ने (यद्यपी स्थान विशेषमा तल माथि मात्र नभई दायाँ बायाँ दुवै हुन सक्छ) मानिसहरुले वातावरण संरक्षण, वन जंगल जोगाए मात्र तल्लो क्षेत्रमा बस्ने मानिसलाई बाढी पहिरोको डर हुदैन, खानेपानी, स्वच्छ हावा, तथा अन्य वातावरणवाट पाउने सेवा प्राप्त गर्ने हुँदा माथिल्लो क्षेत्रमा संरक्षण गर्न जरुरी छ । 

यसरी माथिल्लो क्षेत्रमा बस्ने मानिसहरुको संरक्षणमा महत्वपूर्ण जिम्मेवारी हुने तथा अन्य काम समेत गर्न नपाउँदा उनीहरुको जीवन बढी जोखिम र संकटमा पर्ने गर्दछ ।  त्यसकारण उनीहरुले वातावरण संरक्षणमा लगाएको मेहनत, परिश्रम र लगानीको सम्मान स्वरुप तल्लो क्षेत्रमा बस्ने मानिसले दिने पुरस्कारलाई वातावरणीय सेवा भुक्तानी भनिन्छ । यसरी भुक्तानी गर्दा नगद, जिन्सी वा श्रम जे सुकै पनि हुनसक्छ ।